20 kỹ thuật bố cục kinh điển từ nhiếp ảnh gia chuyên nghiệp (phần 1)

đọc 10 phút

Bài hướng dẫn này sẽ liệt kê 20 nguyên tắc hay cùng với các ví dụ cho từng khái niệm. Tác giả bài viết đã tổng hợp kinh nghiệm từ những điều cơ bản nhất và đi sâu tới những kỹ thuật sáng tác nâng cao. Hãy tìm hiểu và tự tìm cho mình một bố cục yêu thích, không có quy tắc nào không thể phá vỡ khi bạn thực hiện cảm hứng sáng tạo!

Trước hết, ta nên hiểu khái niệm về bố cục. Bố cục chính là cách thức bố trí sắp xếp các thành phần khác nhau trong một khung cảnh. Như tôi đã nói, đây là các nguyên tắc được sử dụng trong các lĩnh vực nghệ thuật từ rất lâu đời, thậm chí có nhiều thứ đã được áp dụng từ hàng trăm năm trước. Để bắt đầu, chúng ta sẽ nói đến kỹ thuật bố cục cơ bản: Một Phần Ba.

1. Quy tắc 1/3

Đây là quy tắc mà hầu như bất cứ nhiếp ảnh gia nào cũng biết. Quy tắc này áp dụng đơn giản đúng như tên gọi của nó. Bạn chia bức ảnh ra làm 3 phần dọc và ngang. Vậy là ta có 9 ô chữ nhật bằng nhau như hình minh họa dưới.

Nguyên tắc là chia ảnh thành 9 phần bằng nhau, các điểm giao nhau ở vị trí 1/3 ảnh là đường quan trọng. Mắt người sẽ bị thu hút vào các đường và điểm đó một cách tự nhiên. Chúng ta đặt các chi tiết cần nhấn mạnh vào đó, ví dụ đôi mắt, người mẫu, đường chân trời…

Quy tắc Một phần Ba không phải do các nhiếp ảnh gia phát minh, mà do các họa sỹ từ thời Phục Hưng. Họ tìm ra rằng mắt của chúng ta không tập trung vào trung tâm của bức họa, mà thay vào đó là di chuyển ra ngoài điểm trung tâm đó. Leonardo Da Vinci đã áp dụng Tỉ lệ vàng trong các tác phẩm của ông, ví dụ như bức tranh Mona Lisa hay Bữa tối cuối cùng.

Rất nhiều nhà sản xuất máy ảnh đã trang bị sẵn tính năng xác định quy tắc 1/3 lên máy, hiển thị ngay những đường kẻ trên màn hình ngắm trong chế độ live view. Nếu chưa biết thì bạn có thể mở hướng dẫn trên máy ra xem để bật tính năng này lên. Để ý khi xem phim, ta sẽ thấy diễn viên thường xuyên được bố trí ở vị trí 1/3 màn hình, chứ không phải chính giữa.

Trong bức ảnh trên, tôi đặt đường chân trời nằm trên đường thẳng giao nhau ở vị trí một phần ba dưới cùng của khung. Bạn thấy những cái cây lớn nhất và gần nhất dọc theo bên phải khung giúp không gian thoáng hơn và tạo điểm nhấn khiến cảnh trông rộng hơn rất nhiều. Ảnh sẽ không có tác dụng tương tự nếu các cây lớn hơn được đặt ở giữa khung.

Còn trong ảnh quảng trường Phố Cổ ở Prague, tôi đã đặt đường chân trời chạy ngang theo đường một phần ba trên cùng của khung hình. Hầu hết các tòa nhà đều nằm ở vị trí một phần ba của khung hình. Các ngọn tháp nhà thờ được đặt gần đường ngang ở bên phải của khung.

2. Bố cục trung tâm và đối xứng

Tôi đã từng nói bạn đừng đặt chủ đề chính ở giữa khung hình, và giờ tôi sẽ khuyên bạn làm điều ngược lại! Có những lúc ta lại nên đặt đối tượng ở giữa khung hình thì nó lại cho kết quả mang hiệu quả cao. Cảnh đối xứng lại phù hợp hoàn hảo cho bố cục trung tâm (như ví dụ dưới). Bố cục cân xứng từ tâm rất phù hợp cho cảnh vật đối xứng hai bên.

Bức ảnh chụp cầu Ha’penny ở thành phố Dublin là một ví dụ hoàn hảo cho bố cục trung tâm và đối xứng. Kiến trúc và những bậc thang dẫn lối chính là những đối tượng tuyệt vời cho bố cục này.

Bức ảnh này chụp cầu Ha’penny ở thành phố quê hương Dublin của tôi là ví dụ hoàn hảo cho bố cục đối xứng từ trục tâm. Kiến trúc và đường thẳng thường tạo ra các kết quả tuyệt vời cho một tác phẩm đối xứng qua trục tâm.

3. Bố cục tiền cảnh và chiều sâu

Tiền cảnh thú vị là cách tuyệt vời để tạo cảm giác chiều sâu cho phong cảnh. Những bức ảnh (tất nhiên là 2D) sẽ được tạo cảm giác như nhìn 3D giúp tăng thêm chiều sâu, nhiều khi nhờ vào các yếu tố tiền cảnh, hậu cảnh.

Trong bức ảnh chụp thác nước ở Hà Lan dưới đây, những tảng đá phía trước chính là yếu tố cung cấp tiền cảnh hoàn hảo. Kỹ thuật này đặc biệt hiệu quả với ống kính góc rộng.

Còn dưới đây là cảnh chụp ở bến tàu của Dublin, Ireland. Trụ dây xích trên bến tàu đóng vai trò tiền cảnh, kết hợp với các công trình kiến trúc và cây cầu ở phía xa… giúp cho bức ảnh trông rất có chiều sâu. Dây xích trong cảnh chỉ cách tôi vài mét khi chụp bức ảnh này.

4. Khung lồng trong khung

Bạn có thể tăng chiều sâu bức ảnh bằng những khung hình sẵn có bên ngoài như ô cửa sổ, cây cối, hoặc bất kỳ thứ gì làm thành khung xung quanh chủ thể. Bố cục kiểu khung nằm trong khung là cách hiệu quả để tăng chiều sâu hậu cảnh cho bức ảnh chân dung. Hãy thử tìm kiếm các yếu tố như cửa sổ, vòm hoặc các nhánh cây nhô ra để tạo khung một cách tự nhiên cho cảnh. “Khung hình” không nhất thiết phải bao quanh toàn bộ cảnh mới có hiệu quả.

Bức ảnh trên được chụp ở Quảng trường St Mark ở Venice, tôi đã sử dụng cổng vòm để ‘đóng khung’ nhà thờ St Marks Basilica và Campanile ở cuối quảng trường. Việc sử dụng phong cảnh nhìn qua vòm là một đặc điểm chung của bức tranh thời Phục hưng như cách mô tả chiều sâu. Đây là một trong những lợi ích của việc thức dậy lúc 5 giờ sáng để có khoảnh khắc đẹp. Sáng sớm là một trong những thời điểm yêu thích của tôi để ra ngoài chụp ảnh.

Khung hình không nhất thiết phải là những yếu tố bao quanh nhân tạo như vòm hoặc cửa sổ. Bức ảnh dưới đây được chụp ở Quận Kildare ở Ireland. Lần này, tôi đã sử dụng thân cây ở bên phải và có nhánh nhô ra để tạo ra đường viền rất tự nhiên cảnh xung quanh có cây cầu và nhà thuyền.

Lưu ý rằng mặc dù ‘khung hình’ không thực sự bao quanh toàn cảnh trong trường hợp này, nhưng nó vẫn giúp tăng cảm giác về chiều sâu.

Sử dụng bố cục ‘khung nằm trong khung’ là cách thú vị giúp bạn thể hiện những sáng tạo tuyệt vời về bố cục với cảm nhận môi trường xung quanh của bạn.

5. Các đường thẳng dẫn lối

Trong bức ảnh chụp tháp Eiffel, tôi đã tận dụng các hoa văn trên những viên đá lát đường để tạo nên đường kẻ dẫn lối. Các đường kẻ trên mặt đất đều đưa người xem hướng đến tháp Eiffel ở đằng xa. Bạn cũng sẽ nhận thấy rằng tôi đã sử dụng một bố cục trung tâm cho cảnh này. Sự đối xứng của môi trường xung quanh đã khiến cho bố cục này trở nên hiệu quả.

Đường dẫn hướng không nhất thiết phải thẳng như minh họa chụp tháp Eiffel. Các đường dẫn cong cũng rất thú vị, hấp dẫn. Trong bức ảnh trên, con đường dẫn hướng mắt của người xem qua bên phải khung hình trước khi rẽ sang trái. Tôi cũng sử dụng quy tắc một phần ba khi chụp ảnh này.

6. Đường chéo và hình tam giác

Người ta thường nói rằng yếu tố tạo hình theo kiểu hình tam giác và đường chéo có thể thêm “kịch tính” cho bức ảnh. Vậy “kịch tính” có nghĩa là gì? Nó khá khó giải thích, vì còn phụ thuộc vào cảm nhận.

Các đường ngang và dọc cho thấy sự ổn định. Nếu bạn nhìn thấy một người đừng trên một mặt phẳng nằm ngang, anh ta sẽ trông khá vững trãi. Nếu chụp người đàn ông này trên một đường dốc, trông ông ta sẽ khác hẳn. Nó tạo nên một sự căng thẳng thị giác nhất định. Chúng ta không nên áp dụng chụp ảnh kiểu đường chéo trong cuộc sống hằng ngày. Chúng tạo nên sự bất ổn vô thức. Nhưng kết hợp tam giác và đường chéo vào hình ảnh có thể tạo ra cảm giác ‘kịch tính’.

Hình ảnh về cây cầu Samuel Beckett tại Dublin kết hợp nhiều hình tam giác và đường chéo vào cảnh. Cây cầu chính nó là một hình tam giác (nó trông giống như một cây đàn hạc Celtic khi nhìn ngang từ phía bên). Ngoài ra, còn có một số hình tam giác ‘ẩn’ trong cảnh vật. Các đường dẫn hướng bên phải của khung cùng tất cả tam giác đều gặp nhau tại cùng một điểm. Cả hai kỹ thuật đã được kết hợp để tạo nên hình ảnh: đường dẫn và đường chéo.

Trong bức ảnh của khách sạn Hotel de Ville ở Paris, tam giác và đường chéo tạo nên cảm giác năng động. Chúng ta không thường thấy hình ảnh một tòa nhà nghiêng như vậy trong cuộc sống hằng ngày. Nó ảnh hưởng đến cảm giác cân bằng của chúng ta. Nó tạo nên sự căng thẳng thị giác.

7. Hoa văn và bề mặt

Con người thường bị thu hút bởi các hoa văn. Chúng rất trực quan hấp dẫn và hài hòa. Hoa văn có thể là các mẫu do con người tạo ra giống như các cánh hoa xòe xếp chồng lên nhau. Phối hợp hoa văn vào ảnh chụp của bạn là cách tốt để tạo ra một bố cục dễ chịu cho mắt nhìn.

Bức ảnh này được chụp ở Tunisia. Trong đó, nhiếp ảnh gia đã khéo léo đưa hoa văn của những viên đá lát đường để dẫn ánh nhìn vào kiến trúc có mái vòm. Mái vòm đó cũng rất hài hòa và được tôn lên nét đẹp kiến trúc bởi hoa văn dưới nền gạch.

Bức ảnh thứ hai này cũng được chụp ở Tunisia, tôi thực sự thích kết cấu của nền đá trên mặt đất. Cấu trúc này không tương đồng và ít gặp hơn so với hoa văn trong cấu trúc ở ảnh trên và nhưng cách sử dụng sự tương phản của ánh sáng và bóng tối trên bề mặt lại rất thú vị.

Ngoài ra hãy để ý còn có kết cấu thú vị ở phía trên bức tường và mái vòm của hành lang. Bạn cũng có thể nhận thấy rằng mái vòm tạo ra kết cấu “khung trong khung” xung quanh người đàn ông và quán cà phê ở phía bên kia của mái vòm.

8. Quy tắc số lẻ

Quy tắc số lẻ nói rằng một hình ảnh sẽ trông hấp dẫn hơn nếu có số lượng lẻ các đối tượng. Theo lý thuyết mà nói, số lượng chẵn các đối tượng trong ảnh sẽ khiến người xem bị phân tâm vì không biết nên tập trung vào ai. Số lượng lẻ được cho là tự nhiên và dễ nhìn hơn.

Thành thật mà nói, tôi nghĩ rằng có rất nhiều trường hợp không rơi vào quy tắc số lẻ này, nhưng quy tắc này chắc chắn sẽ được áp dụng trong một số tình huống nhất định. Nếu có 4 đứa con, bạn sẽ quyết định để đứa nào đứng ngoài bức ảnh? Về phần cá nhân mình, tôi sẽ chọn cách tăng số lượng khách hàng tiềm năng trong tương lai càng cao càng tốt.

Bức ảnh trên là một ví dụ của quy tắc số lẻ. Tôi cố tình đóng khung ảnh gồm ba nhịp tròn. Tôi nghĩ hai nhịp tròn sẽ không hiệu quả và sẽ làm phân tán sự chú ý của người xem. Cũng đã có ba người trong cảnh vật này. Bức ảnh này cũng sử dụng các mẫu hoa văn và bố cục ‘khung nằm trong khung’.

Trong bức ảnh hai người đàn ông đang nói chuyện ở Venice, bạn sẽ thấy rằng tôi cũng đã bỏ qua quy tắc về số lẻ. Sự chú ý của người xem có thể chuyển đổi qua lại giữa họ. Đây là một cuộc trò chuyện giữa hai người, có qua có lại. Vì lý do đó, tôi nghĩ rằng số chẵn là phù hợp với trường hợp này.

9. Lấp đầy khung hình

Lấp đầy khung hình với chủ đề bạn chọn, để lại ít hoặc không có không gian xung quanh, cách này có thể rất hiệu quả trong một số tình huống nhất định. Nó giúp người xem tập trung vào chủ đề chính mà không có bất kỳ sự phân tâm nào. Nó cũng cho phép người xem quan sát chi tiết của một đối tượng mà không thể quan sát được nếu chụp từ xa.

Trong bức ảnh chụp sư tử này, bạn sẽ nhận thấy rằng tôi đã chụp cận cảnh khuôn mặt, thậm chí cắt xén luôn một phần đầu và bờm. Điều này giúp người xem tập trung thực sự vào các chi tiết như mắt hay bề mặt lông sư tử. Bạn cũng có thể nhận thấy rằng tôi đã sử dụng quy tắc một phần ba trong bức ảnh.

Trong bức ảnh Nhà thờ Đức Bà ở Paris, tôi đã để lại ít không quan quanh các cạnh của tòa nhà. Điểm nhấn của bức ảnh nay là giới thiệu chi tiết kiến trúc của mặt tiền phía trước tòa nhà.

10. Tạo khoảng trống rộng

Một lần nữa, tôi lại hoàn toàn mâu thuẫn với chính bản thân mình! Trong hướng dẫn số 9, tôi đã bảo bạn rằng lấp đầy khung ảnh là một bố cục đẹp. Bây giờ tôi sẽ cho bạn biết điều ngược lại cũng vẫn tốt, tùy vào ý đồ của bạn.

Để lại rất nhiều khoảng không gian trống xung quanh chủ thể của bạn có thể tạo thêm sự hấp dẫn. Nó tạo ra cảm giác của sự đơn giản. Giống như lấp đầy khung ảnh, nó giúp người xem tập trung vào chủ thể chính mà không gây ra phân tâm.

Bức ảnh này chụp một tượng thần Hindu khổng lồ, thần Shiva ở Mauritius là một ví dụ điển hình của việc tạo không gian trống. Bức tượng rõ ràng là tiêu điểm chính nhưng tôi lại để rất nhiều không gian trống bầu trời quanh nó. Điều này giúp thu hút ánh nhìn vào bức tượng trong khi giúp bức tượng có ‘không gian để thở’. Bố cục này cũng tạo nên cảm giác tinh giản. Cảnh vật không có gì phức tạp. Chỉ là bức tượng được bầu trời bao quanh. Tôi cũng đã sử dụng quy tắc một phần ba để đặt bức tượng ở phần bên phải của khung.